Πρέπει να ομολογήσω πως μου αρέσουν πολύ τα ιστορικά μυθιστορήματα, όμως, θαυμάζω και μαγεύομαι με οποιοδήποτε άλλο θέμα ενός καλού βιβλίου. Σκεφτείτε λοιπόν, να τύχει να συνυπάρξουν και οι δύο συνθήκες αυτές σε ένα ανάγνωσμα .Η Σκιά του Κυβερνήτη δεν είναι ένα βαρύ ιστορικό μυθιστόρημα -το αντίθετο θα έλεγα. Έχει, όμως, βαρύτητα ως προς την αποκωδικοποίησή του· αυτό το κάνει και ξεχωριστό. Το θέμα του αφορά στα χρόνια, από την έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια στην Ελλάδα (1828) έως και την άνανδρη δολοφονία του (1831). Δεν καταγράφει τη σημαντική και δραματική αυτή περίοδο κάποιος ιστορικός ή ένας διάσημος βιογράφος, Έλληνας ή ξένος, αλλά ο Πέτρος Σκοτεινός. Δύσκολα μπορείς να καθορίσεις με ευκολία την ιδιότητά του, αφού η υπόσταση και ο ρόλος του στο βιβλίο είναι πολύσημος και πολυδύναμος -αν μου επιτραπεί η λέξη. Εγώ, γενικολογώντας, θα θέσω ως δεδομένο πως είναι η σκιά του Καποδίστρια, μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά (κατάσκοπος του Μέτερνιχ, προσωπική ασφάλεια του κυβερνήτη, η φωνή στους μονολόγους του, η δεύτερη σκέψη στις γεμάτη αμφιβολία στιγμές του, επιστήθιος φίλος, εξομολόγος, επικριτής και συμβουλάτορας). Εμφανίζεται ταυτόχρονα με τον Καποδίστρια κι εξαφανίζεται, σαν να μην υπήρξε ποτέ, ακριβώς τη στιγμή που πεθαίνει. Συνείδηση, ψυχή, απατεώνας, καιροσκόπος, η αντιλογία και η παρηγοριά στον νου του κυβερνήτη; Ό, τι και να επιλέξετε, διαβάζοντας το βιβλίο του Άρη Σφακιανάκη το συμπέρασμα είναι πως η εξιστόρησή του φωτίζει το παρελθόν και το παρόν της Ελλάδας -ευελπιστώ όχι και το μέλλον.
Λυπάμαι που δεν μπορώ να κάνω μνεία στις όμορφες περιγραφές του τοπίου του Ναυπλίου ή στα θαυμάσια μνημεία της Αττικής γης, στο πανέμορφο Μπούρτζι στους απέραντους πορτοκαλεώνες του Άργους. Δεν υπάρχει τίποτα απ΄ όλα αυτά, οχτώ χρόνια μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης. Το εν δυνάμει και εν αναμονή ελληνικό κράτος τελεί υπό πλήρη καταστροφή. Η εικόνα του είναι σε αποσύνθεση πριν τη γέννησή του. Ο Σκοτεινός, σε μια περιγραφή του, λέει, «Άλλωστε εδώ γίνεται ένα πείραμα σπουδαίο: να φτιαχτεί μια χώρα από την αρχή. Πρόκειται ουσιαστικά για τη γένεση ενός έθνους, ενός έθνους που ήταν σκλαβωμένο για αιώνες ολόκληρους. Ένα έθνος που αποτελείται από φυλές ανάμικτες. Που έχει θεσμούς τούρκικους κι έθιμα λογιών λογιών. Και που μέσα από όλα αυτά προσπαθεί να βρει την ταυτότητα του». Ο Καποδίστριας γνωρίζει τα δεδομένα και δεν τρέφει αυταπάτες ως προς αυτά. Ο ιδεαλισμός του και η πίστη τον φέρνουν αντιμέτωπο με την καθεστηκυία τάξη των κοτζαμπάσηδων, των ξένων δυνάμεων που ελέγχουν και αποφασίζουν, που δρουν υπόγεια, της διχόνοιας που όπως φαίνεται αποτελεί γονιδιακό γνώρισμα της ελληνικής φυλής. Παράλληλα οι απλοί άνθρωποι βρίσκονται στα απόλυτα επίπεδα της φτώχειας και της αμορφωσιάς. Ζουν σε σπηλιές, πεθαίνουν από την πείνα, Παραδέρνουν τα σαρκία τους από ΄δω κι από ΄κει και νιώθουν ότι η εξουσία άλλαξε χέρια μα όχι συνήθειες. «Όλοι πιστεύουν πως ο Καποδίστριας είναι θαυματοποιός». Δεν ήταν. Ήταν ένας βαθιά συνειδητοποιημένος ΄Ελληνας που προσπάθησε να τραντάξει, από τα θεμέλια, τα σαθρά κοινωνικά εκτρώματα που υψώνονταν κι απειλούσαν το νέο κράτος. Εις μάτην· τελικά με αυτά οικοδομήθηκε. Ο Μακρυγιάννης λέει στον Σκοτεινό, «κατάλαβες τι πήγε να γίνει; Πήγαμε να καταντήσουμε την επανάσταση ληστεία. Κι η πατρίδα ξεφτιλίστηκε κι έγινε παλιόψαθα για να σκουπίζουν τα πόδια τους οι άτιμοι».
Η Σκιά του Κυβερνήτη περιγράφει με τραγικότητα και με ελεγχόμενο σαρκασμό, με λίγο κλαυσίγελο και μπόλικη πικρή αλήθεια επακριβώς την κατάσταση της Ελλάδας τότε, ενώ απαντά σε ερωτήματα για την Ελλάδα του σήμερα. Το κάθε κεφάλαιο του βιβλίου είναι και μια διαφορετική ιστορία σε σχέση με τον Ιωάννη Καποδίστρια και τα ιστορικά πρόσωπα που συνάντησε, συμπορεύτηκε και εναντιώθηκε. Έτσι, κάνουν εμφάνιση ο Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης, ο Γρίβας, οι Μαυρομιχάληδες, ο Κοραής, ο Κωλέττης, η Ρωξάνδρα Στρούτζα, μέσα από επιστολές αλλά και ζωντανές στιχομυθίες, που δίνουν μυθιστορηματική μορφή κι απλοποίηση στα ιστορικά γεγονότα, κάνοντας την ανάγνωση εύπεπτη, γοητευτική κι απόλυτα ελκυστική. Ο Σκοτεινός είναι το μέσο του συγγραφέα για να «ξαλεγράρει» το κλίμα του βιβλίου και να δώσει μια περιηγητική ματιά στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Στην θέση και φύση της γυναίκας στην νεοσύστατη κοινωνία, στον τρόπο διασκέδασης, στο ηθικό και πολιτιστικό τοπίο της εποχής, στην καθημερινότητα στον λαϊκό παλμό της πρωτεύουσας του κράτους. Μέσα από τις σκέψεις του και τους διαλόγους, με τα πρόσωπα του βιβλίου, αναδεικνύει τον χαρακτήρα και τη νοοτροπία του Έλληνα που σώθηκε και ζει μετά την περίοδο της τουρκοκρατίας· λίγο ωχαδελφιστής, λίγο ξερόλας, λίγο ψυχοπονιάρης, λίγο σαρκαστικός, γελάει με την κατάντια του, κλαίγεται, αλλά κρύβεται στη μοιρολατρία του, περηφανεύεται για την σπουδαία του κληρονομιά, αλλά δεν καίγεται για να τη μάθει κιόλας, ρίχνει στους άλλους το ανάθεμα και βγαίνει λάδι και θύμα, χειροκροτεί και αυτόματα λιντσάρει, ξεχνά τη δύναμή του και περιμένει από ξένους να τον σώσουν. Με ένα μαγικό τρόπο τη σκαπουλάρει «και ξανά προς τη δόξα τραβά».
Ο Καποδίστριας λίγο πριν δολοφονηθεί κι ενώ γνωρίζει πως πλησιάζει το τέλος του, απευθύνεται στον Σκοτεινό με μια φράση του Θουκιδίδη με ιδιαίτερη και διαχρονική σημασία, «οι καιροί ου μενετοί» και είμαι σχεδόν βέβαιη πως έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα από την άλλη γνωστή φράση που οι σύγχρονοι πολιτικοί πιπιλίζουν μόλις έρθουν στην εξουσία, τη γνωστή σε όλους, «παραλάβαμε καμένη γη». Εκείνος που παρέλαβε στην πραγματικότητα καμένη γη είπε ότι οι καιροί δεν περιμένουν. Θα πρότεινα, πέραν του Ηγεμών του Μακιαβέλλι, να διαβαστεί και η Σκιά του Κυβερνήτη.
Δεν έχω να πω άλλα για αυτό το εξαιρετικό βιβλίο. Συγχωρέστε μου την φόρτιση και την «φωναχτή» αυτή κριτική, αλλά θαρρώ, πως όποιος διαβάσει αυτό το βιβλίο, κάπως έτσι θα συμπεριφερθεί κλείνοντας την τελευταία του σελίδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου