Τα ψηφιακά βιβλία, αλλιώς e-books, φαίνεται να κερδίζουν έδαφος τα τελευταία χρόνια, κυρίως στις νεότερες γενιές. Πολλοί είναι αυτοί που λένε ότι, σιγά-σιγά, έρχεται το τέλος του παραδοσιακού, έντυπου, βιβλίου. Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα;
της Γιώτας Χουλιάρα
Είναι μεσημέρι καθημερινής. Το μικρό καφέ της γειτονιάς μου είναι άδειο. Συνήθως, αυτή την ώρα επιλέγω για να απολαύσω την ηρεμία που μου προσφέρει, ολοκληρώνοντας παράλληλα τα άρθρα μου και παλεύοντας να δώσω “σάρκα και οστά” στο επόμενο βιβλίο μου. “Θα κυκλοφορήσει και σε e-book;”, με ρωτάει όλο αγωνία η νεαρή υπάλληλος. Είναι μια κοπέλα γύρω στα 20, την οποία πολλές φορές έχω παρατηρήσει να χάνεται στην οθόνη του κινητού της. Νόμιζα ότι διάβαζε με ευλάβεια μηνύματα κάποιου αγαπημένου προσώπου. Η ίδια, αργότερα, μου αποκάλυψε πως διαβάζει βιβλία. “Είναι ο πιο εύκολος τρόπος να μεταφέρω τη βιβλιοθήκη μου παντού”, ήταν η αφοπλιστική της απάντηση.
Τότε, αυτόματα ήρθε στο μυαλό μου μια άλλη παλαιότερη εικόνα, από το μακρινό 2009, όταν φίλος που μόλις είχε επιστρέψει από το μεταπτυχιακό του στο εξωτερικό, έβγαζε στην παραλία και παρατηρούσε το ipad. Στην πραγματικότητα, διάβαζε ένα από τα εκατοντάδες βιβλία που είχε αποθηκευμένα στη συσκευή. “Τα λένε e-books”, μου είχε πει. “Ψηφιακά βιβλία”.
Ψηφιακά βιβλία
Ήταν το 1988, όταν αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο λεξικό Merriam-Webster ο όρος “ηλεκτρονικό βιβλίο” ή “e-book”. Πρόκειται για ένα βιβλίο σε ψηφιακή μορφή, που εκδίδεται με σκοπό την ανάγνωσή του σε υπολογιστή ή άλλη ηλεκτρονική συσκευή. Διαβάζεται είτε με εξειδικευμένες συσκευές με οθόνες ηλεκτρονικού χαρτιού, τους αποκαλούμενους “ηλεκτρονικούς αναγνώστες”, είτε σε υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα. Παρόλο που μπορεί να διατίθεται και σε τυπωμένη εκδοχή ή να συνιστά ψηφιοποίηση ενός ήδη τυπωμένου βιβλίου, το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν προϋποθέτει αναγκαστικά και ένα αντίστοιχο τυπωμένο βιβλίο.
Η εισβολή του Διαδικτύου, η εκτόξευση της τεχνολογίας, η ευρεία διάδοση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, αλλά και των έξυπνων κινητών που πλέον έχουν μετατραπεί σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή τσέπης, έδωσαν την ευκαιρία στο ηλεκτρονικό βιβλίο να διεκδικήσει θέση στην καθημερινότητά μας, κερδίζοντας κυρίως τις νεότερες γενιές. Παράλληλα, έδωσαν τη δυνατότητα στις βιβλιοθήκες να αγοράσουν περισσότερα ηλεκτρονικά βιβλία, καθώς αυτά μπορούν να διαβάζονται από πολλούς χρήστες ταυτόχρονα και χωρίς να είναι απαραίτητη η φυσική τους παρουσία στον χώρο.
Το 2009, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων έδωσε έναν ευρύτερο ορισμό του ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book, e-textbook, digital textbook, web book, online textbook ή open textbook), σύμφωνα µε τον οποίο ως ηλεκτρονικό βιβλίο δεν νοείται µόνο η ψηφιακή έκδοση ενός συμβατού βιβλίου, αλλά το δυναμικό και διαδραστικό µέσο µάθησης που λειτουργεί ως πολυµεσικό εργαλείο γνώσης.
Στις μέρες μας, τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι στη μεγάλη τους πλειονότητα αρχεία ePUB, Portable Document Format (PDF) και Mobipocket. Τα τελευταία χρόνια, το ePUB και το Mobipocket, ιδιοκτησία του Amazon, χρησιμοποιούνται περισσότερο στη δημιουργία ηλεκτρονικού βιβλίου, καθώς έχουν την ιδιότητα να προσαρμόζουν το περιεχόμενο του εκάστοτε βιβλίου ακριβώς στο μέγεθος της διαθέσιμης οθόνης, χωρίς να αλλοιώνεται η μορφοποίηση του κειμένου και των εικόνων του. Για τον λόγο αυτόν, το ePUB και το Mobipocket έχουν επικρατήσει στις περιπτώσεις των βιβλίων λογοτεχνίας, δοκιμίων ή βιβλίων με εκτενές περιεχόμενο. Τη μορφή PDF τη συναντάμε κυρίως σε ακαδημαϊκές μελέτες, σχολικά βοηθήματα και παιδικά βιβλία.
Ενώ τα προγράμματα τεχνολογίας εξελίσσονται, το ψηφιακό βιβλίο, εκτός από το εξώφυλλο και τις εικόνες του κειμένου, μπορεί να ενσωματώνει ήχο, βίντεο, κινούμενα γραφικά και στοιχεία διαδραστικότητας (όπως παιχνίδια ή ασκήσεις).
Οι δυνατότητες της ψηφιακής βιβλιοθήκης
Ο Αλεξανδρινός ποιητής Καλλίμαχος (310-240 π.Χ.) έλεγε πως “το ογκώδες βιβλίο είναι μεγάλο κακό” (“μέγα βιβλίον μέγα κακόν”), θέλοντας να κριτικάρει όσους συνέθεταν μεγάλα επικά ποιήματα, προσπαθώντας ανεπιτυχώς να μιμηθούν τον Όμηρο. Κάτι ανάλογο λένε στις μέρες μας και οι λάτρεις των e-books για τα έντυπα βιβλία και τον όγκο τους κατά τη μεταφορά τους, καθώς τα ηλεκτρονικά βιβλία, ως ψηφιακά αρχεία, δεν έχουν βάρος.
Παράλληλα, η αυξομείωση του μεγέθους των γραμμάτων, των αποστάσεων, των χαρακτήρων και των γραμμών, καθώς και ο ορισμός των περιθωρίων και της γραμματοσειράς, είναι μια δυνατότητα ιδιαίτερα χρήσιμη, γιατί βοηθάει να διαβάζει άνετα ακόμη και κάποιος με προβλήματα όρασης. Ας μη λησμονούμε ότι οι νέες κινητές συσκευές τηλεφώνων δίνουν την ικανότητα σε ανθρώπους που έχουν χάσει τελείως την όρασή τους να ακούσουν ένα βιβλίο, καθώς ειδική λειτουργία μπορεί να μετατρέψει το ψηφιακό αρχείο του e-book σε audio book.
Επιπλέον, σύμφωνα με ειδικούς, τα ψηφιακά βιβλία υποβοηθούν και την περαιτέρω μελέτη. Στις πλατφόρμες e-books υπάρχουν ενσωματωμένες λειτουργίες λεξικών, συχνά σε πολλές γλώσσες, όπου, πατώντας με το δάχτυλο μια άγνωστη σ’ εμάς λέξη, μπορούμε να την αναζητήσουμε στο Διαδίκτυο ή να βρούμε πληροφορίες για κάποιο γεγονός (ιστορικό ή πολιτικό) που αναφέρεται στο βιβλίο.
Η διαδραστικότητα των παραπάνω οδήγησαν την Εθνική Βιβλιοθήκη να δημιουργήσει στις αρχές του 2019 το Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριό της. Πρόκειται για μια καινοτόμο υπηρεσία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας, η οποία επιτρέπει στους χρήστες να περιηγηθούν σε μία μεγάλη συλλογή ελληνόγλωσσων ηλεκτρονικών βιβλίων και να διαβάσουν τους τίτλους της επιλογής τους, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση.
Παρόμοιες πρωτοβουλίες έχουν λάβει και άλλοι οργανισμοί, αλλά και ιστοσελίδες, κυρίως στο facebook, όπου συγκεντρώνονται αρχεία ψηφιακών βιβλίων που παρέχονται δωρεάν στους αναγνώστες. Μία από αυτές τις πλατφόρμες, το eBooks4Greeks.gr, προσπαθώντας να συμβάλει στη διάσωση σπάνιων βιβλίων που φθείρονται ή καταστρέφονται με τον χρόνο, βιβλία που είναι ασφαλισμένα σε βιβλιοθήκες, συρτάρια ή θυρίδες, παρακινεί τους αναγνώστες που έχουν σπάνιες εκδόσεις (χωρίς πνευματικά δικαιώματα), να ξαναδώσουν ζωή στα βιβλία αυτά, ψηφιοποιώντας τα και αφήνοντάς τα ελεύθερα στο Διαδίκτυο.
Τα υπέρ του έντυπου βιβλίου
“Αν είχαν πιάσει τα e-books, τώρα θα κάναμε παρουσιάσεις μέσω Skype” – Κυριάκος Αθανασιάδης, συγγραφέας
Όπως ανέφερε η Claire Fallon, δημοσιογράφος και κριτικός, σε άρθρο της για τα ηλεκτρονικά βιβλία “Τα γεμάτα ράφια στη βιβλιοθήκη είναι πάντοτε αισθητικά όμορφα”. Η αλήθεια είναι πως, προσωπικά, καμαρώνω βλέποντας τη βιβλιοθήκη του σπιτιού μου γεμάτη βιβλία, πολλά από τα οποία έχουν συναισθηματική αξία για μένα. Μνήμες από τη στιγμή που το αγόρασα ή μου το χάρισαν, μνήμες που συνδέονται με τις καταστάσεις και τα συναισθήματα που βίωνα όταν το διάβασα, θα ξυπνήσουν αυτόματα.
Πρόκειται για την ίδια αίσθηση που νιώθουν όλοι οι λάτρεις του βιβλίου όταν εισέρχονται σ’ ένα βιβλιοπωλείο ή μια βιβλιοθήκη. Είναι η αίσθηση της εξερεύνησης του φανταστικού κόσμου του βιβλίου. Η ελπίδα ότι έχεις τη δυνατότητα μέσα από τις σελίδες να ανακαλύψεις κάτι καινούργιο. Αλλά και η προσμονή που σου ξυπνάει όταν το ξεφυλλίζεις, εκεί ακριβώς που, αντί για σελιδοδείκτη, έχεις αφήσει ένα παλιό εισιτήριο κινηματογράφου ή ένα αποξηραμένο λουλούδι. Η σελίδα που τσάκισες, γιατί ήθελες να αντιγράψεις το απόσπασμα για κάποιο πρόσωπο αγαπημένο.
Και η μυρωδιά του χαρτιού… αχ, αυτή η μυρωδιά. “Μπήκα μέσα στο βιβλιοπωλείο και ανέπνευσα εκείνο το άρωμα χαρτιού και μαγείας που, περιέργως, κανένας ποτέ δεν σκέφτηκε να εμφιαλώσει”, είχε πει ο Ισπανός συγγραφέας Κάρλος Ρουίθ Θαφόν. Το τυπωμένο χαρτί υπερέχει σε σχέση με την οθόνη του κινητού, κι ας είναι πιο φωτεινή και εντυπωσιακή.
Όπως υπερέχει και μια βόλτα σ’ ένα βιβλιοπωλείο, όπου ελεύθερα μπορείς να αγγίξεις τα βιβλία και να επιλέξεις ποιο θα αγοράσεις. “Για να αποφασίσετε τι θα διαβάσετε, ανοίξτε ένα βιβλίο στη σελίδα 69 και διαβάστε την. Αν σας άρεσε εκείνη η σελίδα, αγοράστε το βιβλίο”, είχε πει ο Καναδός επικοινωνιολόγος Μάρσαλ Μακ Λούαν και, έκτοτε, δημιουργήθηκε ο διάσημος κανόνας “page 69”. Κατά την αναζήτηση ψηφιακών βιβλίων στο Διαδίκτυο, ο κανόνας αυτός ακυρώνεται, καθώς δεν μπορείς να διαβάσεις τη σελίδα 69 πριν αγοράσεις το e-book. Κι αυτό, διότι τα ηλεκτρονικά καταστήματα παρέχουν τη δυνατότητα να δεις μόνο τον πρόλογο ή τα περιεχόμενα.
Ωστόσο, τα πιο ισχυρά επιχειρήματα υπέρ του έντυπου βιβλίου έρχονται από έρευνες και ειδικούς. Στο βιβλίο “The Myth of the Paperless Office”, η Abigail J. Sellen, η οποία εργάζεται στο Ερευνητικό Κέντρο της Microsoft στο Cambridge, υποστηρίζει πως, όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο, δημιουργούμε στο μυαλό μας ένα νοητικό χάρτη του. Στον χάρτη εντάσσονται συγκεκριμένα αποσπάσματα, με βάση την οπτική εικόνα της σελίδας όπου βρίσκονται, αλλά και τη “χωροθέτησή” τους μέσα στην όλη πλοκή, την οποία αντιλαμβάνεται ασυναίσθητα ο αναγνώστης από το πάχος του βιβλίου, κρατώντας το και μόνο. Με αυτό τον τρόπο, κάθε απόσπασμα κατανοείται βαθύτερα και μπορεί να ανακληθεί από τη μνήμη.
Την έρευνά της έρχεται να συμπληρώσει ο Σουηδός πειραματικός ψυχολόγος Erik Wastlund από το Πανεπιστήμιο Karlstad, ο οποίος αναφέρει ότι, ακριβώς επειδή οι οθόνες LCD των PC, των smartphone και των tablet εκπέμπουν φως, κουράζουν τα μάτια, με αποτέλεσμα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να ατονεί η προσοχή του χρήστη.
Όσο κι αν κάποιοι υποστηρίζουν ότι ταc τυπωμένα βιβλία σύντομα θα γίνουν είδος υπό εξαφάνιση, πάντα οι λάτρεις του καλού βιβλίου, αλλά και οι ίδιοι οι συγγραφείς, θα στηρίζουν το έντυπο. Πάντα θα υπάρχουν τα βιβλία όπως “Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών” του Τόλκιν ή η “Θεία Κωμωδία” του Δάντη, τα οποία θα επιθυμούμε να αγγίξουμε στην πραγματικότητα, παρά να τα προσεγγίσουμε μέσα από την άψυχη οθόνη του υπολογιστή. Έτσι, και οι συγγραφείς θα συνεχίσουν στις παρουσιάσεις να υπογράφουν τα τυπωμένα τους βιβλία, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα τους στο χαρτί.
Σύνταξη άρθρου: Γιώτα Χουλιάρα
Πηγή: planbemag.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου